MOTOPEDİK TERAPİ

Derinlik Algılaması ya da Gücünü Kullanma Duyusu: Bu duyu organı kaslarla ilgilidir. Kişinin kuvvetini, gücünü kullanmasını sağlar. Bazen bir çocuk 1 kg’lık bir yükü bile taşıyamaz, biraz alçakta kalan bir yerden yukarı çıkamaz, merdivenleri tam olarak tırmanamaz. Elleri, dizleri sanki takma gibidir.

Aslında biraz önce gördüğümüz duyu organlarını ikiye ayırmak gerekiyor. Bunlardan işitme ve görme duyuları bedenden uzak (bedene uzak) duyulardır. Diğer duyuların hepsi bedene yapışık (bedene-yakın) duyulardır. Yani beden dışındaki uyarlıları almak için ağırlıklı olarak işitme ve görme organı kullanılır.

Duyularla ilgili olarak son araştırmalarda klasik tanımlamaların dışına çıkılmakta ve yeni duyulardan söz edilmektedir. Bazı araştırmalar 13 duyudan söz etmektedir. Hatta duyu sayısının 15 olduğunu savlayan araştırmalar mevcuttur. Örneğin, klasik anlamda görme,işitme,koku alma,tat alma, duyularının yanı sıra, ısı duyusu, ağrı duyusu, duruş duyusu, gerilme duyusu,pozisyon duyusu, dönme duyusu, organ hissetme duyusu gibi duyulardan söz edilmektedir. Hatta bunlara son yıllarda yaşam duyusu, konuşmave sözcük duyusu, düşünce duyusu ve ben duyusu eklenmiştir. (Steiner 1981, 45).

Duyular ile beyin arasında çok yakın bir ilişki vardır. Dış çevreden alınan bilgi ya da uyarılar, durular aracılığıyla beyne ulaşır. Bu bilgiler ham bilgilerdir Affolter, bu ham bilgilere “modalite spesifik-idrak” adını veriri. Sonradan bu bilgiler, beyindeki diğer bilgilerle (yerli yerine işlenmiş bilgilerle) bağlantılandırılır. Yani her bilgi, bilgisayarda olduğu gibi, işlem merkezinde (beyin) yerli yerine oturtulur. Bu işlem sürecine de “enter-modalite-idrak” denmektedir. (Affolter 1975; Piaget 1978;Olbrich 1989). Görme ve idrak etme ya da kavrama, bu süreçlerdensonra oluşur. Ve en son olarak da “seri-idrak” basamağı gelir. Bu aşamada, beyine duyular aracılığı ile gelen dış uyarılar alınır; ardından bunlar, işlem merkezinde işleme tabi tutulması ya da yerleştirilmesi gereken bölüme yerleştirilir. Bu işlem belli bir zaman ve mekana bağlı olarak yapılır. Artık beyinde yerleşik olan bu bilgiler, ihtiyaç olduğunda çağrılır ve kullanılır. Bu bağlamda, konuşma gelişimi ve iletişim kurmak için, duyu organları aracılığıyla bilgilerin bene gelmesi ve yukarıda belirtilen mekanizmanın tam olarak işlemesi gerekir. Bu işlemin alıcı kanalında ya da verici kanalında bir tıkanıklık olması durumunda sorunlar ortaya çıkar.

Duyular Açısından Algılama ve İdrak Süreçleri

Piaget’ye göre, doğum ile konuşmaya başlama arasında geçen süreçte duyu organlarının işlevi belirleyici rol oynar. Zira çocukta ilk iki yıl zihinsel gelişim açısından çok öenmlidir. Ayres ise duyu organlarındaki tıkanıklığın, çocuğun konuşma, gelişme ve hareket yetilerini engellediğini savunur. Ayres bu bağlamda, “duyu organları entegrasyonu terapisi” adlı bir terapi modeli geliştirmiştir. Ayres, gelişme çağındaki çocuklarda ortaya çıkan gelişme ve öğrenme problemlerini nörofizyolojik nedenlere bağlamakta; temel sorunu, “beynin, duyu organları aracılığıyla dışardan gelen uyaranlara anlam kazandıramaması” olarak belirlemektedir. (Ayres 1984, 1983) Duyu organlarının uyumu olarak adlandırılan bu modelde bedene-yakın ve bedene-uzak duyu organlarının reaktive edilmesi anlam kazanmaktadır. (Ayres 1984,52; Kesper ve Hottinger 1992,42)

Çocuğu izlerken Nelere Bakmalıyız

Görmenin İdrak Edilmesi: Çocuk oyun anında, hareket anında, renk ayrımı, büyük-küçük ayrımı yapabiliyor mu? Çocuğa dışardan optik sinyaller verilerek bu ayrımı yapıp yapamadığı ölçülebilir.

İşitmenin idrak Edilmesi : Çocuğa oyun anında akustik sinyaller verilerek, arka planda süren gürültünün kaynağını tespit etmesi ve gürültünün çeşitlerini ayırt etmesi istenir.

Dokunmanın İdrak Edilmesi: Dokunmaya nasış tepki veriyor? Aşırı duyarlı ya da duyarsız bir durumda mı? Ağrıyı hissediyor mu? Masaj oyunlarına nasıl tepki veriyor?

Gücün-Bedenin Kullanımının İdrak Edilmesi: Derinlik-yükseklik farkını görebiliyor mu? Kaslarını kullanırken gücünü hangi oranda ortaya koyuyor. Bir oyun anında ani duruş ve kalkışlar yapabiliyor mu? Hareket halindeyken kendini yönlendirebiliyor mu?

Dengenin İdrak Edilmesi: Düz bir alanda denge sağlayabiliyor mu? Yüksek bir alanda yürüyebiliyor mu, oturup kalkarken sallanıyor mu? Bir döner koltukta döndürüldüğünde tepkisi nasıl? Düz bir kalas ya da bir çizgi üzerinde yürüyebiliyor mu?

Ellerini Kullanma Becerisi: Elle yakalama, tutma bir nesneyi sol elden sağa, sağ elden sola verme, el-göz koordinasyonu var mı?

Kaba Motor Beceresi: Kol ve ayak koordinasyonu, tımanmadaki davranışı nasıl? Sıçramada kendi ağırlığını kontrol edebiliyor mu?

Yön Belirleme Beceresi: Belli bir taraf baskın mı, tercih ettiği bir taraf (sağ veya sol) var mı? Bu noktalara yönelik gözlemler yapılırken çocuğun durumunu saptamak için yüz ifadesine dikkat etmek gerekir. Mimikler, yüz ifadesi, bakışlar, kafa şekli ve duruşu önemli göstergelerdir.

Bazı Uygulama Örnekleri

Karanlık Adaptasyonu

Genelde ışıklı bir yerden karanlık bir mekana girildiğinde hiçbir şey fark edilmez. Bu yöntem çocuklarda denenebilir. Ayrıca, karanlık odada bir göz kapalı bir göz açıkken ışık yakılır, ışık yandıktan birkaç saniye sonra, kapalı olan göz açılır. Daha önce odadaki nesneler bulanık görünürken, iki göz açıldığında görüntü berraklaşacaktır.

El-Göz Koordinasyonu

· Bir masanın ya da boş bir alandaki orta yükseklikteki bir duvarın üzerine birden fazla boş kutu dizilir. Çocuki orta uzaklıkta bir mesafeden teniz topları atarak boş kutulara isabet ettirmeye çalışır.

· Odanın ortasına bir karton kutu yada bir boş kova koyulur. Çocuk elindeki küçük topları uzaktan bunların içine atmaya çalışır.

· Odanın orta yerine ya da dışarıdaki bir ağaç dalına bir otomabil lastiği asılır. Çocuk elindeki topları atarak lastiğin ortasından geçirmeye çalışır.

· Bahçenin orta yerine küçük bir çukur açılır. Çocuk orta büyüklükteki bilyeleri tek tek atarak çukura sokmaya çalışır.

· Odanın bir yerine yada dışarıya renkli lobutlar dizilir. Çocuk elindeki toplarla lobutlara isabet ettirmeye çalışır.

· Duvara bir daire ya da bir hayvan (kedi, at horoz vb.) resmi çizilir. Çocuk elindeki toplarla şekle isabet ettirmeye çalışır.

· Bir sandalye ters çevriliğ diğer sandalyenin üzerine oturtulur. Bu sandalyenin ayakları havada kalır. Sandalye ayakları arasından toplarla atış yapılır. Topun sandalyenin ayaklarına çarpmamasına dikkat edilir.

İşitme

İşitme duyusunun reaktive edilmesi için farklı egzersizlerden yararlanmak mümkündür. Örneğin, bir rock konserinden kayıtlar yapılır. Ya da hava kompresörünün çıkardığı gürültüler teybe kaydedilir ve bu sesler değişik frekanslarda çocuğa dinletilir. Bu örneklei çoğaltabiliriz. Tren sesi, araba sesi, su ve rüzgar sesleri de kayıt edilerek çocuğa dinlettirilir. Aslında çocuğun tanıdığı ve aşina olduğu sesler de (örneğin, ana babasının sesleri) çocuğa farklı frekanslarda dinlettirilebilir. Sesin ve görsel ipuçlarının bir arada olması daha çok işe yarar. Örneğin eski baraj şelalesindeki su sesi, bir tren sesi, ormandaki yaprak ya da rüzgar sesi, bizzat sesin çıktığı kaynakta, gözle görülerek işitilirse daha bütünlüklü bir adım olur. Bunun için şu faaliyetleri örnek olarak verebiliriz:

· Balonların içine birkaç nohut ya da fasulye tanesi yerleştiriniz. Ya da küçük, ses çıkaran, çıngarak türü bir oyuncak koyunuz. Sonra balonları şişirip sallayın. Değişik sesler çıkacak ve balonlar havada uçamadığı için daha iyi sonuç verecektir.

· Şeffaf plastik bir boru (yumuşak, eğilip bükülebilir olması tercih edilir) alınız. Bu borunun bir ucundan renkli bilyeler attırınız. Çocuk bilyelerin boru içindeki hareketini ve çıkardığı sesleri idrak etmeye çalışacaktır. Aynısını şeffaf bir su borusu ile de yapabilirsiniz. Su musluktan açılır, çocuk hortumun içinde suyun akışını izleyecek ve diğer yandan suyun aktığını görecektir. Sonra suyu kesiniz ve aynı işlemi baştan tekrar ediniz.

· Elinize elektrik süpürgesi hortumu şeklinde bir hortum alınız. Bir tarafını çocuğun kulağına tutturunuz. Diğer tarafını ağzınıza koyup bazı sesler ve sözcükler fısıldayınız. Bunu birkaç kez yaptıktan sonra çocuğa yaptırabilirsiniz. İkinci adımda, hortumun bir ucunu kendi kulağınıza diğer ucunu da ağzınıza koyarak konuştuğunuzu kendiniz dinleyiniz ve çocuğun bunu gözlemlemesine fırsat veriniz. Ardından aynı şeyi çocukta deneyiniz.

Dokunma

· Yere sert-yumuşak, sıcak-soğuki organik-inorganik vb şeyler koyun. “Oyun gereği göremeyen” bir çocuğu, gözü bağlı olarak buradan yalın ayak yürüterek geçirin. Çocuğa sonradan neler hissettiğini, yol üstünde hangi şeylerin olduğunu sorun. Sonra da bakması ve tahminini kontrol etmesini sağlayın.

· Bir karton kutunun bir tarafında, küçük bir elin gireceği kadar bir delik açın. Bir çocuk buradan içeriye birşey atsın. Diğerleri eliyle dokunarak içerdeki objenin ne olduğunu tahmin etmeye çalışsın. Kim önce tahmin ederse, bu kez karton kutuya o yeni bir madde atsın.

· Üç değişik kaba sıcak-ılık-soğuk su koyun. Çocuk önce sol elini sıcak suya, sonra sağ elini soğuk suya soksun ve soğuk sıcak farkını idrak etsin. Ardından her iki elini birden ılık suya soksun. Sonra da sol eliyle soğuk, sağ eliyle sıcak suyu hissetsin.

· Bir küçük karton kutunun içine ceviz, çakıl,fındık,fasulye,bilye,kestane vb doldurulur ve çocuktan dokunarak bunların ne olduğunu tahmin etmesi istenir. Ya da bu nesneler küçük bir bez torbaya konur ve çocuktan elle yoklayarak istenen nesneyei vermesi istenir.

· Bir yere saman, bir parça halı, seramik, talaş, kum vb şeyler yan yana serilir ve çocuk yalın ayak bunların üzerinden yürütülür. Farklılıkları idrak etmesi sağlanır. Burada değişik materyaller kullanılabilir.

Gücün ve Kasların Kullanımı

Diğer duyularda uyaran çevreden gelirken, bu duyuda içerde gelir. Dokunma ve gücünü kullanma arasında kullanma arasında sıkı bir ilişki vardır. (Stadler, Seeger, Raeithel 1975,105) Bir objenin ağır ya da hafif, sert ya da yumuşak olduğunu ancak belli bir hareket sonucu anlarız. Duyuların ortak çalıştığını daha önce görmüştük. Hatta Ayres (1984), dokunma, bedenini ya da gücünü kullanma ve denge sağlama duyularının insanlığın gelişiminde temel duyular olduğunu belirtir. Bu alana örnek faaliyetler olarak şunları verebiliriz:

· Üç adet boş kutu alınır. Her kutuya değişik maddeler konur. Bir tanesi boş bırakılır. Kutuların içine kağıt, pamuk, kum vb. doldurulur. Çocuk kutuların ağırlığını, doluluğunu saptamaya çalışır. Sallarken boş kutudan da kum ve pamukla doldurulmuş kutulardan da hiç ses çıkmamalıdır. Buradaki ama, çocuğun aynı görünen kutuları alarak, bazılarının neden diğerlerinden daha ağır ya da daha hafif olduğunu idrak etmesini sağlamaktır.

· Çocuklar müziğin ritmine uymuş dans ederken, müzik aniden kesilir. Herkes bulunduğu yerde kalakalır ve yeniden müzik çalıncaya kadar bekler. Ardından müzik çalar ve dans devam eder.

· Çocuk hava yatağı üstüne yatar. Yatağa hava pompalanir. İyice dolunca aniden havası boşaltırılı ve yatağın üzerinde sırt üstü yatan çocuk yere yapışır. Aynı işlem tekrarlanır.

· Yere paralel ve yerden 50-60cm yükseklikte bir kalas uzatılır. Çocuklar bunun üzerinde yürür Bazen iki çocukla birden kalas üzerinde yürüme egzersizleri yapılır. Örneğin çocukların her biri bir taraftan ortaya doğru yürümeye başlar. Kalasın orta noktasına geldiklerinde, birbirlerine tutunarak (trafikte olduğu gibi) birbirlerini geçerler ve sağdan ya sa soldan (düşmeden) yollarına devam ederler.

Koku Alma

· Odanın bir köşesine güçlü koku yayan bir parfüm ya da benzer bir şey konur. Çocuk önce kokuyu alır. Sonra dört ayağı üstünde köpek taklidi yaparak kokunun çıkış noktasını aramaya başlar. Ve bulunca ödül alır.

· Bahçeden çeşitli taze baharatlar alınıp, incelenir. Baharatların yaprağı parmakların arasında ezilir ve çocuğa koklatılır. Bu kokulara soğan ve sarımsak da eklenebilir.

___________________________________________________________________________

KAYNAKLAR

Affolter, F., 1975 “Wahrnehmungsprozesse, deren Störung Und Auswirkung auf die Schulleistung, insbesondere Lesen und Schreiben”, Zeitschrift für Kinder-und Jugendpsychiatrie und Psychotherapie, 3.

Ayres, A.J., 1984, Bausteine der kindlichen Entwicklung, Berlin.

Dornes, M., 1996, Der kompetente Säugling. Die präverbale Entwicklung des Menschen, Frankfurt.

Kesper, K. Ve C. Hottinger, 1992, Mototherapie bei Sensorichen Integrationsstörungen, Münih.

Kiphard, E.J., 1983 Mototherapie, 1. Ve 2. Cilti Dortmund.

Oldbrich, I., 1989, Auditive Wahrnehmung und Sprache, Verl. Modernes Lernen, Dortmund.

Piaget, J., 1978, Theorien und Methoden der modernen Erziehung, Frankfurt am Main, Frankfurt.

Piaget. J., 1975, Das erwachsen der Ingelligenz beim kinde, Klett Verlag, Stuttgart.

Schilling, F., 1981, “Gryndlagen der Motopädagogik”, A Clauss (der.) Förderung entwicklungsgefährdeter und behinderter heranwachsender içinde, Erlangen.

Schilling, F., 1986, “Ansätze zu einer Konzetion der Mototherapie”, Motorik, 9, 59-67.

Stadleri M., F. Seeger ve A. Raeithel, 1975, Psychologie der Wahrnehmung, Münih.

Zimmer, R., 1999, Handbuch der Psychomotoric, Freiburg.

Zimmer, R., 1995, Handbuch der Sinneswahrnehmung, Freiburg.



Bu Makale, Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Dergisi SAPIENS Yıl.3 Sayı.9'da Bahar-2007 'de yayımlanmıştır.