ÇOCUK SAĞLIĞI VE VİTAMİNLER

Çocuklara vitamin takviyesi şart mı?

Her çocuğun yeterli bedensel ve zihinsel gelişimi için vitaminlere ihtiyacı vardır. Bu vitaminler dengeli beslenen çocuklarda gıdalardan alınabildiği gibi hayatın belli dönemlerinde dışarıdan ilaç şeklinde verilmesi de gerekebilir.

Çocuklarda büyüme ve gelişme için gerekli en önemli vitaminlerden biri D vitaminidir. Her çocuğun yaşamın ilk yılında alması gereken bir vitamindir. Bebekler için ideal beslenme ilk 6 ay sadece anne sütü ile beslenmedir. Eğer annelerin vücudundaki D vitamini düzeyleri yeterliyse bebeklere sadece anne sütü aldıkları bu ilk 6 aylık dönemde dışarıdan ilaç şeklinde D vitamini verilmesine gerek olmayabilir. Fakat bu annelerin yeterli güneş ışığı almalarına bağlıdır. Kış mevsiminde doğan bebeklerin anneleri yeterli güneş ışığı alamadıkları için gebelikleri süresince yeterli D vitamini sentez edememektedirler.

Bu nedenle 15 günlükten başlayarak 1 yaşın sonuna kadar ( mevsim kış ise 18 ayın sonuna kadar) her bebeğe doktorunun önerdiği dozda D vitamini takviyesi yapılmalıdır ( Devit3 damla, Multitabs damla vs..). İlaç şeklinde verilen D vitamininin yanısıra güneşli günlerde fırsat buldukça çocuklara güneş banyosu yaptırılması kemik sağlığı açısından faydalı olacaktır. Giyinik halde (başı ve elleri açıkta) bir çocuk için 20 dakika, üzerinde sadece bezi olan bir çocuk içinse 5 dakika güneşte kalmak günlük D vitamini ihtiyacını karşılamaktadır. Güneş ışınlarından D vitamini açısından faydalanabilmek için güneşin direkt cildimize temas etmesi gereklidir, arada cam olması ciltten D vitamini emilimini kısmen azaltmaktadır.

Çocuklara demir takviyesi gerekli midir? Gerekliyse ne şekilde yapılmalıdır?

Büyüme çağında zihinsel ve bedensel gelişim için mutlaka gerekli olan minerallerin başında 'demir' gelmektedir. Özellikle ülkemiz gibi demir eksikliğine bağlı kansızlığın çok görüldüğü toplumlarda çocuklara dışarıdan demir içeren ilaçlar verilmesi toplum sağlığı açısından da önemlidir.

Çocuklarda demirin önemi daha doğmadan önce başlar. Anne karnındaki bebeğe demir geçişi özelikle gebeliğin son 3 ayında olur. Annelerin bu dönemde mutlaka dışarıdan demir içeren ilaçlar almaları gereklidir. Sık doğum yapan annelerde demir eksikliği daha sık görülür ve dolayısıyla demir eksikliği olan bir anneden doğan çocuk daha doğar doğmaz demir depoları eksik olarak hayata başlar.

6 ay - 2 yaş arasında ülkemizde demir eksikliğine % 70 oranında rastlanmaktadır ki bu oran gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında çok yüksektir. Demir düzeyi düşük olan çocuklarda kansızlık gelişir. İştahsızlık, kilo alamama gibi belirtilerin yanında öğrenme güçlüğü gibi zihinsel sorunlarda bu çocuklarda sıktır. Kansızlık olan çocuklarda infeksiyon hastalıkları daha sık görülür ve bu çocukların zeka puanları (IQ) diğerlerinden düşüktür.

Büyümenin hızlı olduğu 6 ay- 2 yaş arası ve ergenlik dönemlerinde çocukların demire daha fazla ihtiyaçları vardır. Annelerinde demir eksikliği olmayan ve ilk 6 ay sadece anne sütü ile beslenen bebeklerin demir depoları 6 ayın sonuna kadar ihtiyacı karşılayabilir. Yenidoğan bebek dünyaya geldiğinde sahip olduğu demir miktarı 250 mg.dır. bu miktar 6. ayın sonunda tükenmektedir. 6. aydan sonra demirden zengin ek besinler (kırmızı et, karaciğer, yeşil sebzeler..) yeterli şekilde verilmezse demir eksikliği ve buna bağlı kansızlık gelişmesi kaçınılmaz olacaktır. Demir eksikliğinin önlenmesi için bebeklerin ilk 6 ay tek başına, 6.aydan sonra da uygun ek besinlerle birlikte anne sütüne devam etmeleri çok önemlidir. Anne sütünün içindeki demirin % 50'si, inek sütünün içindeki demirin % 10'u, mamaların içindeki demirin ise ancak % 5'i bağırsaklardan emilmektedir. Ayrıca inek sütünün içindeki bazı maddeler bağırsaklarda küçük kanamalara neden olabilir ve buda kansızlığa yol açabilir. Bu nedenlerle ilk 1 yaşta çocuklara inek sütü verilmesi önerilmiyor.

Bebeklerde demir eksikliğinin daha sık görülmesinin nedenlerini özetlersek:

• Büyüme hızının fazla olması, ek besinlerin demir ihtiyacını yeterince karşılayamamsı
  
• İlk 6 ay sadece anne sütü alması gereken bebeklere farklı gıdalar verilmesi
  
• Ek besinlerin 6.aydan geç başlanması
  
• Demir emilimini bozan gıdaların verilmesi ( özellikle çay ve inek sütü)
  
• Demir emilimini arttıran C vitamini içeren meyve ve sebzelerin az verilmesi
  
• Gereğinden fazla inek sütü verilmesi (1 yaşındaki bir çocuk en fazla 500 ml - 2 su bardağı- süt tüketmelidir)
  

Tüm bu sebepler göz önüne alındığında 6 ay - 1 yaş arası çocukların demir içeren ilaçlarla desteklenmesi gerekliliği sonucuna varılmıştır. Bu nedenle Sağlık Bakanlığı 2004 yılında ' Demir gibi Türkiye' adlı bir proje başlatmıştır. Bu proje kapsamında demir içeren ilaçlar sağlık ocaklarından ücretsiz olarak temin edilebilmektedir.

Demir içeren ilaçlar mutlaka doktor kontrolünde ve belli süreler içinde kullanılmalıdır. 9 ay - 1 yaş civarında her çocuğa kan tahlili yapılarak demir eksikliğine bağlı kansızlık olup olmadığı araştırılmalıdır. 6. ayda demir ilacı başlamak için kan tahlili yapılması şart değildir, zaten ilk başlanılan ilaç dozu tedavi dozu değil koruyucu dozdur ( kg başına 1 mg demir).

Çocuklarda diş sağlığı açısından hangi vitaminler önemlidir?

Süt dişleri 6 - 9 ay arasında çıkmaya başlar. Bu dönemden başlayarak diş çürümelerini önlemek gereklidir. Diş sağlığı açısından çok önemli olan Flor mineralini çocuklar bu dönemde içme sularından alır. Fakat ülkemizdeki içme sularının çoğunda flor düzeyi yetersizdir. Bu nedenle ilk süt dişleri çıkmaya başladıktan sonra çocuklara ilaç şeklinde flor takviyesi yapılmalıdır. Fakat bu tedavi mutlaka doktor kontrolünde ve içme suyundaki flor oranına bakılarak yapılmalıdır. Her ilaçta olduğu gibi flor mineralininde fazlası zararlıdır. Gelişmiş ülkelerde bu sorun tüm içme suları florlanarak çözülmüştür. Ülkemizde ise sadece bazı su markaları özel olarak florlu su üretmektedir. Eğer kullanılan içme suları bu şekilde florlu değilse dışarıdan ilaç şeklinde flor takviyesi yapılmalıdır.

Çocuklara balık yağı ve çinko içeren ilaçlar, bağışıklık sistemini güçlendirici damlalar ne zaman gereklidir?

Normal dengeli beslenen çocuklar çinko gibi vitaminleri zaten diyet ile almaktadırlar. Ancak gelişme geriliği olan çocuklarda veya sağlıklı çocukların sadece hastalık dönemlerinde bunların ilaç şeklinde verilmesi önerilebilir. Çinko ve balık yağının (omega yağları) bağışıklık sistemi üzerine olumlu etkileri vardır. Hastalıklara karşı direnci arttırır, kalp damar sistemi üzerine de faydalı etkileri bulunmaktadır. Fakat ilaç olarak devamlı dışarıdan verilmeleri şart değildir. Ceviz gibi omega yağlarından zengin besinleri çocuğun beslenmesine ekleyerek de benzer etkiler sağlanabilir.

Bağışıklık sistemini güçlendiren damla şeklindeki ilaçların çoğu bitkisel kaynaklıdır. Eski zamanlardan günümüze gelen şifalı olarak bilinen ıhlamur, kuşburnu, nane, papatya, ekinezya gibi çeşitli bitkilerin teknoloji yardımıyla ilaç haline dönüştürülmesiyle elde edilmektedirler. Bunlar ilaç olarak alınabilir ama doğal şekilleriylede kullanıldıklarında benzer etkiler görüldüğü unutulmamalıdır.

Tüm ilaçlar gibi vitaminlerinde mutlaka doktor kontrolünde kullanılması gereklidir. Eczaneye gidip bilinçsizce bütün vitaminleri alıp çocuklara vermek bazen zararlı sonuçlar doğurabilir. Örneğin çinko ve demir birbirine karşıt etki gösterir, her ikisi aynı anda verildiğinde ikisindende fayda görülmeyebilir.